Το ημερολόγιο έδειχνε Πέμπτη 12 Οκτώβρη 1944, όταν στις 9.45 το πρωί, μαχητές του ΕΛΑΣ κατέβασαν από την Ακρόπολη τη γερμανική σημαία για να υψώσουν στη θέση της την ελληνική. Η Αθήνα ήταν λεύτερη μετά από 1.264 μέρες φασιστικής σκλαβιάς
Οι Γερμανοί δεν έχουν προλάβει ακόμα να εκκενώσουν την πόλη κι ο λαός της πρωτεύουσας, από τις συνοικίες, τα εργοστάσια, τα σχολεία, τα υπουργεία, τα καταστήματα, ξεχύνεται στους αθηναϊκούς δρόμους ζητωκραυγάζοντας για την απελευθέρωσή του. Κύματα κύματα η λαοθάλασσα πλημμυρίζει την πλατεία Συντάγματος, τις οδούς Πανεπιστημίου, Σταδίου, Ακαδημίας, το Ζάππειο, την πλατεία Ομονοίας. Σε λίγες ώρες τα πάντα σημαιοστολίστηκαν με γαλανόλευκες και κόκκινες σημαίες. Τεράστια πανό του ΕΑΜ και του ΚΚΕ υψώθηκαν και τα συνθήματα για μια νέα Ελλάδα, λαοκρατική, περνούν σε όλα τα χείλη. Οι 1.264 μέρες σκλαβιάς στο φασισμό είχαν πια τελειώσει και στις 9.45 π.μ. μαχητές του ΕΛΑΣ κατέβασαν από την Ακρόπολη τη γερμανική σημαία για να υψώσουν στη θέση της την ελληνική. Εκείνη τη μέρα ο «Ριζοσπάστης» έκανε δύο εκδόσεις.
Η πρώτη, που κυκλοφόρησε τις πρώτες πρωινές ώρες, όπως ήταν φυσικό δεν είχε την είδηση της απελευθέρωσης.
Είχε όμως τον αέρα της.
«Ο "Ρίζος" στο Κέντρο», έγραφε ένα από τα θέματα της πρώτης του σελίδας και πληροφορούσε το αναγνωστικό κοινό πως η εφημερίδα του ΚΚΕ είχε διακινηθεί την προηγούμενη μέρα, για πρώτη φορά, στο κέντρο της πρωτεύουσας και είχε γίνει ανάρπαστη.
«Ήταν το πρώτο μήνυμα της αληθινής λευτεριάς», κατέληγε το ρεπορτάζ, δίνοντας ακριβώς την ουσία του θέματος.
Ο προδότης Ράλλης δημοσίευσε νόμο με την παραίτησή του.
Θα δώσει - λέει - λόγο για τις πράξεις του.
Ανυπόμονος ο λαός περιμένει να δικάσει τον εγκληματία.
Η γερμανική σημαία κατέβηκε από την Ακρόπολη και τα τελευταία γερμανικά τμήματα έφυγαν το πρωί από την Αθήνα».
Στην ίδια σελίδα ο «Ριζοσπάστης» φιλοξενεί ένα σύντομο σχόλιο για την απελευθέρωση με τίτλο «ΧΑΙΡΕ Ω ΧΑΙΡΕ ΛΕΥΤΕΡΙΑ!».
Γράφει: «Χρόνια παλεύαμε νάρθης.
Αιματοποτισμένοι οι δρόμοι μας, γεμάτα τα νεκροταφεία μας.
Γκρεμισμένα τα σπίτια μας, χτικιό στα στήθη μας και κουρέλια σκεπάζουν το κορμί μας, μα κοίτταξέ μας φτερουγίζομε, λάμπομε!
Η περηφάνια λάμπει σαν φωτοστέφανος στων αγωνιστών τα κούτελα.
Είμαστε εμείς που νικήσαμε τη σκλαβιά! Εμείς που σπάσαμε τις αλυσίδες!
Εμείς που χύσαμε το αίμα μας! Εμείς που θα σε ξαναχτίσομε Ελλάδα Λεύτερη! Ανεξάρτητη, λαοκρατούμενη. Χωρίς τυράννους και τυραννίες. Χωρίς φασίστες και διχτάτορες. Ένας λεβέντικος λαός γιορτάζει σήμερα τη νίκη του. Η μεγάλη ηρωική καρδιά της Ελλάδας, η Αθήνα μας Αναστήνεται»
Το ρεπορτάζ της απελευθέρωσης
Την επομένη, 13 του Οκτώβρη, ο «Ριζοσπάστης» ήταν αφιερωμένος στη μέρα της απελευθέρωσης. «ΖΗΤΩ Η ΛΕΥΤΕΡΗ ΑΘΗΝΑ ΜΑΣ!», έγραφε στην πρώτη του σελίδα με μεγάλα, κεφαλαία γράμματα. Στην ίδια σελίδα φιλοξενούνταν ανακοίνωση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ για το θέμα και «Χαιρετισμός του ΕΑΜ προς το μαχόμενο έθνος». Επίσης, ο Γ. Ζέβγος με άρθρο του εξηγούσε ότι η μεγάλη αυτή μέρα της απελευθέρωσης ήταν ταυτόχρονα και το «ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΓΙΑ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ».
Σ’ αυτό το φύλλο του «Ρ», στη 2η σελίδα, κάτω από τον τίτλο «ΛΕΥΤΕΡΙΑ! ΛΕΥΤΕΡΙΑ! Η ΑΘΗΝΑ ΓΙΟΡΤΑΖΕΙ», δημοσιεύεται αναλυτικό ρεπορτάζ από τη μέρα της απελευθέρωσης. Ας το παρακολουθήσουμε:
«Χάθηκε το βρωμερό κουρέλι του φασισμού από την Ακρόπολη. Τούτο το σύνθημα περίμενε η Αθήνα. Η μπαρουτοκαπνισμένη Αθήνα, που γνώρισε την πείνα και το βόλι του κατακτητή, το στιλέτο του προδότη, η αδάμαστη Αθήνα που τρία χρόνια πάλεψε, ξεχύθηκε ζωντανή ανθρωποθάλασσα να διαλαλήσει τη Νίκη της, να γιορτάσει τη λευτεριά της. Πέντε λεφτά φτάσανε για να κολυμπήσει όλη η πόλη στο γαλάζιο. Για ν’ ανέβουν οι ΕΠΟΝίτες στα καμπαναριά και ν’ αντηχήσουν χαρούμενα οι καμπάνες. Διαδηλώσεις που πρώτη φορά βλέπει η Αθήνα ξεχύνονται από παντού. Από το Σύνταγμα ως την Ομόνοια ένα ρεύμα είναι ο κόσμος. Γελούν, δακρύζουν, αγκαλιάζονται.
Λευ-τε-ρω-θή-κα-με!
Νι-κή-σα-με!
Και πάνω απ’ όλα μια φωνή που αγκαλιάζει όλη την Αθήνα, που κλείνει όλους τους σκληρούς τρίχρονους αγώνες, όλη την πίστη στη λευτεριά, όλη τη χαρά της Νίκης:
Ε-Α-Μ! Ε-Α-Μ!
Σε κάθε γωνιά βουίζουν τα χωνιά. Κι η Αθήνα που έμαθε ν’ ακούει στη φωνή τους το κάλεσμα στην αντίσταση και στον αγώνα τρέχει τώρα ν’ ακούσει την πρόσκληση στο γιορτασμό και στη χαρά.
Ανεβασμένοι στ’ αυτοκίνητα ρίχνουν οι ΕΑΜίτες τα συνθήματα που τ’ αρπάζει με μια φωνή ο κόσμος και τα κάνει βουή και σάλπισμα για να φτάσουν απ’ άκρη σ’ άκρη της Ελλάδας: Κανένα άσυλο στους προδότες! Λευτεριά - Λαοκρατία!
Απ’ τον εξώστη του Μετοχικού ακούγεται η φωνή του ΚΚΕ. Χιλιάδες είναι ο κόσμος που κρέμεται απ’ τα χείλια του ομιλητή. Ατέλειωτες ζητωκραυγές σκεπάζουν το λόγο του. Μα κανείς δε φεύγει. Όλοι περιμένουν να τους μιλήσει ακόμη το Κόμμα τους, το Κόμμα του λαού, που πρώτο σήκωσε τη σημαία της αντίστασης, της ενότητας και της λευτεριάς, που στάθηκε πάντα μπρος, έδωσε αμέτρητα τα θύματά του κι οδήγησε το λαό στη Νίκη.
Απ’ το Σύνταγμα ξεπροβάλλουν οι τροχιοδρομικοί. Βαγόνια κατάφορτα, στολισμένα με συνθήματα, σημαίες και λουλούδια. Κι η θριαμβευτική κραυγή της Ελλάδας αντηχεί ατέλειωτη:
ΕΑΜ – ΚΚΕ
ΕΛΑΣίτες περνούν σ’ αυτοκίνητα και μοτοσικλέτες. Ακράτητος ο κόσμος τους κυκλώνει: «Ζήτω ο Λαϊκός Στρατός! Ζήτω ο Στρατός της Λευτεριάς μας!». Το δίκοχο του ΕΛΑΣίτη, όπου εμφανιστεί, ξεσηκώνει θύελλα ενθουσιασμού.
Μπροστά στο Πανεπιστήμιο βουερή θάλασσα ο κόσμος. Οι φοιτητές μας, που πρώτοι στους πρώτους, ακολούθησαν το σύνθημα της αντίστασης, μεταδίδουν τη φλόγα τους, την πίστη, τον ενθουσιασμό τους. Κι όταν ο ομιλητής θυμίζει τα θύματα που με το τίμιο αίμα τους πότισαν τη Λευτεριά, όλο το πλήθος γονατίζει. Επιβλητικό αντηχεί το πένθιμο εμβατήριο: Πέσατε θύματα, αδέρφια εσείς…
Στο Αρσάκειο μιλούν οι επιστήμονες. Κι εκεί ευλαβικά γονατίζει ο κόσμος σ’ ενός λεπτού σιγή για τ’ αμέτρητα θύματα του ιερού αγώνα. Κι εκεί το πένθιμο εμβατήριο αντηχεί από χιλιάδες στόματα που υπόσχονται πίστη στον αγώνα, στο τελικό τσάκισμα του φασισμού και στη Λαοκρατία.
Στις τράπεζες γύρισαν οι φυλακισμένοι και οι καταδιωκόμενοι. Θριαμβευτικά τους δέχτηκαν οι συνάδελφοί τους. Μεγάφωνα μετάδιδαν το γιορτασμό και τους λόγους των ομιλητών και έξω στους δρόμους.
Στον Άγνωστο Στρατιώτη ο λαός με λύσσα ποδοπάτησε τα στεφάνια που είχαν το θράσος να καταθέσουν οι Ούννοι. Στη θέση τους τοποθετήθηκαν σωροί από στεφάνια με ταινίες του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ».
Ο ΕΛΑΣ σώζει την Ηλεκτρική εταιρεία.
Την επόμενη μέρα, 13ης Οκτωβρίου 1944, ο ΕΛΑΣ ξεκίνησε τη μάχη για τη σωτηρία για τη σωτηρία των λιμενικών εγκαταστάσεων, της Ηλεκτρικής Εταιρίας και όλων των εργοστασίων του Πειραιά.
Αν οι Ναζί επιτύγχαναν να υλοποιήσουν τα σχέδια τους, θα ανατίναζαν το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής, που ήταν το μόνο που παρήγαγε ηλεκτρική ενέργεια. Τότε η Αθήνα και ο Πειραιάς για πολλούς μήνες θα βυθίζονταν στο σκοτάδι, ενώ θα έπαυε να λειτουργεί το λιμάνι και ο Ηλεκτρικός Σιδηρόδρομος, αλλά και τα τραμ που εκτελούσαν τη γραμμή Αθήνας - Πειραιά.
Στην διάρκεια της Κατοχής οι Γερμανοί είχαν εγκαταστήσει ισχυρές φρουρές, τόσο στο λιμάνι όσο και στο εργοστάσιο της ηλεκτρικής, που βρισκόταν στην Δραπετσώνα. Είχαν επίσης τοποθετήσει ισχυρές εκρηκτικές ύλες και στα κυριότερα κτίρια του Πειραιά με τέτοιο τρόπο ώστε με το πάτημα ενός κουμπιού να ανατινάζονταν όλα, με ανυπολόγιστες ζημιές και θύματα. Μάλιστα τα καλώδια ξεκινούσαν από ένα οχυρωμένο φυλάκιο των κατακτητών που βρισκόταν στην οδό Οδυσσέως, στην Καστέλλα.
Όμως ειδικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ κατάφεραν να αποκόψουν τα καλώδια στην οδό 2ας Μεραρχίας αλλά και σε άλλα σημεία. Τα χαράματα τις 13ης Οκτωβρίου οι Γερμανοί ανατίναξαν τις εγκαταστάσεις της ΣΕΛΛ και ξεκίνησαν για να ανατινάξουν το ηλεκτρικό εργοστάσιο. Μόλις πλησίασαν, κατέβηκαν από τα φορτηγά και κατευθύνθηκαν προς το μαντρότοιχο και την είσοδο του εργοστασίου.
Εκείνη τη στιγμή δέχτηκαν πυρά μέσα από το εργοστάσιο και στη συνέχεια από τα γύρω σημεία. Η μάχη ήταν σκληρή και κράτησε περίπου δυόμισι ώρες. Η έκβασή της ήταν νικηφόρα για τα τμήματα του ΕΛΑΣ που όμως πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος. Έντεκα ΕΛΑΣίτες σκοτώθηκαν ενώ από την πλευρά των Γερμανών έπεσαν 9 στρατιώτες. Άλλοι 45 Γερμανοί στρατιώτες παραδόθηκαν στον ΕΛΑΣ.
Την ίδια μέρα εκείνης της χρονιάς τμήματα της 2ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ χτύπησαν τις γερμανικές οπισθοφυλακές και στη συνέχεια κατέλαβαν το αεροδρόμιο της Ελευσίνας και του Τατοΐου.
Ο ΕΛΑΣ απελευθερώνει την Ελλάδα.
Στις 14 Οκτωβρίου, 2 μέρες μετά την απελευθέρωση, κατέφθασαν στην πρωτεύουσα και τα πρώτα βρετανικά στρατεύματα, ενώ ο Γεώργιος Παπανδρέου, επικεφαλής της κυβέρνησης «Εθνικής Ενότητας ήρθε μόλις στις 18 Οκτωβρίου, συνοδευόμενος από τον Βρετανό στρατηγό Σκόμπυ.
Τι επόμενες μέρες ο ΕΛΑΣ άρχισε να απελευθερώνει πόλεις το ένα μετά το άλλο αστικά κέντρα. Την Θήβα, τη Λαμία, τον Βόλο, τη Λάρισα, την Ελασσόνα, την Έδεσσα και άλλες πόλεις. Στις 30 Οκτωβρίου τμήματα της 11ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ απελευθέρωσαν τη Θεσσαλονίκη.
Μέχρι της 3 Νοέμβρη τα τελευταία Γερμανικά στρατεύματα εγκατέλειψαν το ελληνικό έδαφος κάτω από τα συνεχή κτυπήματα του ΕΛΑΣ. Οι τελευταίες μάχες δόθηκαν στη Κρήτη με αποκλεισμένα τμήματα Γερμανικού και Ιταλικού στρατού στις περιοχές Αποκορώνου - Κυδωνίας.
Η απελευθέρωση της Ελλάδας δεν έπεσε από τον ουρανό. Ήταν αποτέλεσμα του μακροχρόνιου αγώνα που διεξήγαγε ο ΕΛΑΣ και κατέληξε στη γενική αντεπίθεση του Αυγούστου του 1944. Η κατάσταση που είχε διαμορφωθεί σηματοδοτήθηκε από την συντριβή των χιτλερικών δυνάμεων και την προέλαση του κόκκινου στρατού προς τη Σόφια και το Βελιγράδι. Το γεγονός επέσπευσε την αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων μπροστά στον κίνδυνο να εγκλωβιστούν χωρίς οδό διαφυγής. Μάλιστα είχαν αρχίσει ήδη να αποσύρουν τις φρουρές τους από διάφορα νησιά του Αιγαίου.
Επιπλέον ο μόνιμος ΕΛΑΣ αποτελούνταν από σχεδόν 77.500 έμπειρους μαχητές έχοντας στο πλευρό τους 50000 έφεδρους. Τα 2.000.000 μέλη του ΕΑΜ και τα 650.000 μέλη της ΕΠΟΝ αποτελούσαν επίσης μια τεράστια και ισχυρή δύναμη
Aπό τα χρόνια της κατοχής ήταν φανερό ότι το ΕΑΜ και το ΚΚΕ θα ήταν ο καταλύτης των πολιτικών εξελίξεων όταν οι Γερμανοί θα έφευγαν από την Ελλάδα.
Το ΚΚΕ ήταν ο εμπνευστής και ο αιμοδότης της Εαμικής αντίστασης.
Με πρωτοβουλία του ΚΚΕ, δημιουργείται τον Αύγουστο του 1941, το Εργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο και στις 27 Σεπτεμβρίου του 1941 το θρυλικό ΕΑΜ, όπου συσπειρώθηκε η συντριπτική πλειοψηφία του λαού: εργάτες, φτωχοί αγρότες, νεολαία.
Στις 16 Φεβρουαρίου 1942 δημιουργήθηκε το ένοπλο τμήμα του, ο ΕΛΑΣ, με καπετάνιο τον Άρη Βελουχιώτη.
Λίγο αργότερα στις 23 Φεβρουαρίου 1943 ιδρύθηκε η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, η ΕΠΟΝ.
Ο ΕΛΑΣ έδωσε πάνω από 600 μάχες και προξένησε μεγάλες ζημιές στον εχθρό. 12 γερμανικές μεραρχίες είχαν καθηλωθεί τότε στην Ελλάδα. Οκτώ λιγότερες από όσες αντιμετώπισαν οι Αμερικάνοι και οι Άγγλοι όταν αποβιβάστηκαν στην Νορμανδία.
Με το σαμποτάζ και το όπλο στο χέρι, με την πένα και το «χωνί με την απεργία και τα συλλαλητήρια οι Εαμίτες και οι Ελασίτες έδωσαν τη μάχη. Κοντά στον Γοργοπόταμο και στις άλλες μεγάλες νικηφόρες μάχες όπως η μάχη του Μπουγαζιού - Φαρδύκαμπου στις 4 Μάρτη 1943, η νικηφόρα απόκρουση των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του που ξεκίνησαν τη πρωτομαγιά του 1943 σε όλη τη χώρα ήταν και οι κινητοποιήσεις και απεργίες που πραγματοποιήθηκαν όπως η μεγάλη απεργία των δημοσίων υπαλλήλων που ξεκίνησε στις 12 Απριλίου 1942 από το κεντρικό ταχυδρομείο, αγκάλιασε όλες της υπηρεσίες της Αθήνας και επεκτάθηκε στον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα.
Ήταν η πρώτη απεργιακή κινητοποίηση στη κατεχόμενη Ευρώπη και είχε τέτοια αποφασιστικότητα που εξανάγκασε τις αρχές Κατοχής και τους Έλληνες υπουργούς συνεργάτες τους να υποχωρήσουν και να δεχτούν τα αιτήματα των απεργών, να σταματήσουν οι διώξεις, και να υπερδιπλασιαστεί ο μισθός τους.
Το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ αναφερόμενο στην απεργία εκείνη υπογράμμιζε ότι: « η νικηφόρα απεργία (....) απέδειξε ότι η πλατιά και καλά οργανωμένη μαζική λαϊκή πίεση μπορεί να επιβληθεί κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες τρομοκρατίας(....) ο μόνος τρόπος σωτηρίας είναι μόνο ο δρόμος της λαϊκής πάλης».
Επίσης η απεργία πείνας των αναπήρων και των τραυματιών της Αλβανίας, η πανεργατική απεργία της 7ης Σεπτέμβρη του 1942 αλλά και της 22ης Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς, οι μεγάλες κινητοποιήσεις που ματαίωσαν την πολιτική επιστράτευση, οι μεγάλες διαδηλώσεις για την ματαίωση της επέκτασης της Βουλγαρικής κατοχής, σε πολλές πόλεις της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας, η εποποιία του αγώνα για την επιβίωση στη ύπαιθρο με κορυφαία τη μάχη της σοδειάς στο κάμπο της Θεσσαλίας.
Το αποτέλεσμα αυτής της γενναίας δράσης ήταν η απελευθέρωση μέχρι το 1944 του 90% της κατεχόμενης Ελλάδας. Στις απελευθερωμένες περιοχές έμπαιναν οι βάσεις της λαϊκής εξουσίας. Αυτοδιοίκηση, Συνελεύσεις του χωριού, Λαϊκή Δικαιοσύνη και Λαϊκή Παιδεία.
Για πρώτη φορά ψήφισαν οι γυναίκες και οι νέοι από 18 χρονών.
Το ΕΑΜ και κατά συνέπεια το ΚΚΕ φαινόταν πώς θα ήταν ο καταλύτης των πολιτικών εξελίξεων όταν η χιτλερικοί κατακτητές θα έφευγαν από την Ελλάδα. Μέσα από τον ηρωισμό των μελών και των στελεχών του το ΚΚΕ δημιούργησε αγωνιστικά πρότυπα στον λαό. Μόνο οι νεκροί της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας στην διάρκεια της κατοχής ήταν 5.000.
H στάση του αστικού κόσμου στη διάρκεια της κατοχής...
Ένα τμήμα του αστικού πολιτικού κόσμου επέλεξε να διαχειριστεί και να υπερασπιστεί άμεσα την εξουσία της τάξης του δημιουργώντας κατοχικές κυβερνήσεις που αποτελούνταν τόσο από μέλη του επιστημονικού κόσμου όσο και από τεταρτοαυγουστιανά κοινωνικά κατακάθια.
Αυτές οι κυβερνήσεις ήταν αναγκαίες στους ναζιστές κατακτητές γιατί θα συνέβαλαν στην καταστολή του λαού και θα ήταν τοποτηρητές των Γερμανικών συμφερόντων.
Ένα άλλο τμήμα, το μεγαλύτερο, της αστικής πολιτικής σκηνής ανήκει στους απόντες του αγώνα.
Ο Σοφούλης, αρχηγός των «Φιλελευθέρων», ο Καφαντάρης, των «Προοδευτικών», ο Σοφιανόπουλος, του «Αγροτικού Κόμματος», ο Παπανδρέου, του «Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος», ο Κανελλόπουλος, του «Εθνικού Ενωτικού Κόμματος», ο Κ. Καραμανλής, του «Λαϊκού Κόμματος», απείχαν ουσιαστικά, ορισμένοι και τυπικά, ενώ ο Γονατάς, υπαρχηγός του «Κόμματος των Φιλελευθέρων», καθοδήγησε την ίδρυση των «Ταγμάτων Ασφαλείας» του Ράλλη.
...και οι σχεδιασμοί τους
Οι επιδιώξεις όλων τους ήταν να επανέλθουν στην εξουσία μετά την κατοχή. Οι αστικές πολιτικές δυνάμεις και οι Άγγλοι ιμπεριαλιστές γνώριζαν πολύ καλά ότι ο αγώνας που διεξαγόταν κατά τον κατακτητών είχε κατά βάθος ταξικό περιεχόμενο. Δεν ξεγελιόταν από το εθνικο - απελευθερωτικό στοιχείο του, που κάλυπτε το κοινωνικό. Κατανοούσαν πως ο ερχομός των λαϊκών μαζών στο προσκήνιο, έστω με αφετηρία την εθνική απελευθέρωση, δε γινόταν να περιοριστεί σ' αυτήν, από τα ίδια τα πράγματα, αφού τα δύο παραπάνω στοιχεία συνυπήρχαν. Και ότι, στην πορεία της πάλης, έτσι κι αλλιώς, θα οξύνονταν και τα αντικαπιταλιστικά κριτήρια των λαϊκών μαζών.
Γιατί την ίδια στιγμή, που 100άδες χιλιάδες άνθρωποι πέθαιναν από την πείνα κι η δυστυχία ήταν ο καθημερινός σύντροφος των υπολοίπων, κάποιοι θησαύριζαν. Η εκμετάλλευση της εργατικής τάξης από το κεφάλαιο και η εξαθλίωση μεγάλου τμήματος της αγροτιάς δεν οφειλόταν μόνο στους καταχτητές αλλά και στη ντόπια αστική τάξη.
Σε αυτό το πλαίσιο η αποκατάσταση της ελληνικής αστικής τάξης στην εξουσία ήταν μείζον ζήτημα που απασχολούσε τόσο τις αστικές πολιτικές δυνάμεις όσο και τους Βρετανούς ιμπεριαλιστές που επεδίωκαν να προασπίσουν τα γεωστρατηγικά τους συμφέροντα στη περιοχή.
Προϋπόθεση για αυτή την εξέλιξη ήταν η συντριβή του λαϊκού κινήματος μέσα από την συντριβή του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και βεβαίως την εκμηδένιση του ΚΚΕ. Έτσι από την πρώτη στιγμή έδειξαν τις προθέσεις τους
Ο βρετανικός παράγοντας...
Η Βρετανική στρατιωτική αποστολή στην Ελλάδα ήταν ο μοχλός της υπονόμευσης του ΕΑΜ. Επεδίωκε να βάλει υπό τον έλεγχο της τον ΕΛΑΣ. Δημιούργησε ένοπλα τμήματα όπως το ΕΚΚΑ με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη Ψαρρό, με στόχο να τα χρησιμοποιήσει την κατάλληλη στιγμή σαν αντίβαρο στον ΕΛΑΣ. Στην ουσία διοικούσαν τον ΕΔΕΣ και καθοδηγούσαν μια σειρά από αντιδραστικές οργανώσεις.
Όταν ο ΕΛΑΣ αντιμετώπιζε τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών, από τον Οκτώβριο του 1943 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1944, οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ υποκινούμενες από τους Άγγλους χτυπούσαν τον απελευθερωτικό στρατό στην Ήπειρο και αλλού.
Συγκρότησαν ακόμα και ένοπλες ομάδες επιφορτισμένες με αυτό τον σκοπό ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που συνεργάστηκαν ακόμα και με τους Γερμανούς για να χτυπήσουν από κοινού το ΕΑΜικό κίνημα.
Από το καλοκαίρι του 1943 ο Τσόρτσιλ είχε κάνει γνωστό στον Ρούσβελτ, σε συνάντησή τους στο Κεμπέκ του Καναδά, την πρόθεση της μεγάλης Βρετανίας να επέμβει στρατιωτικά στην Ελλάδα όταν θα αποχωρούσαν οι Γερμανοί εκτιμώντας ότι η ελληνική άρχουσα τάξη θα ήταν αδύνατο να χειραγωγήσει τις εξελίξεις που διαφαίνονταν.
Το ΚΚΕ...
Στην διακήρυξη για τα 90χρονα του ΚΚΕ αναφέρεται:
«Το βασικό συμπέρασμα είναι ότι το ΚΚΕ δεν μπόρεσε να διαμορφώσει τη στρατηγική που θα οδηγούσε προς την επαναστατική επίλυση του προβλήματος της πολιτικής εξουσίας και τότε ακόμη, ιδίως μετά το 1943, που οι συνθήκες επέβαλαν να θέσει το ζήτημα της επαναστατικής κατάκτησης της εξουσίας.
Δηλαδή δεν είχε πρόβλεψη και έτσι την κρίσιμη στιγμή δεν έλυσε το ζήτημα της σύμπλεξης του κοινωνικοταξικού περιεχομένου του αγώνα με τον εθνικοαπελευθερωτικό. Έτσι, οδηγήθηκε στην υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο εγγλέζικο στρατηγείο της Μ. Ανατολής (5 Ιούλη 1943) και αργότερα στις συμφωνίες του Λιβάνου (20 Μάη 1944) και της Καζέρτας (26 Σεπτέμβρη 1944), για να διατηρήσει και να διευρύνει την «εθνική ενότητα».
Δεν διαμόρφωσε τις υποκειμενικές προϋποθέσεις μιας πορείας που, ανάλογα και με άλλους παράγοντες, μπορούσε να οδηγήσει στη νίκη.»
Οι δυνάμεις που συμμετείχαν στο ΕΑΜ εξέφραζαν διαφορετικά συμφέροντα. Εκτός από το ΚΚΕ συμμετείχαν και δυνάμεις σοσιαλδημοκρατικές, φιλελεύθερες, γενικά αστικής πολιτικής κατεύθυνσης. Έπρεπε να θεωρηθεί βέβαιο ότι, εξαιτίας των ταλαντεύσεων που προσιδιάζουν στη φύση τέτοιων κομμάτων και ατόμων και που δεν είναι διατεθειμένα να φτάσουν μέχρι το τέλος του δρόμου, δεν ήταν δυνατό η εργατική τάξη να βαδίσει μαζί τους σε όλες τις φάσεις της πάλης, πολύ περισσότερο όσο πλησίαζε το τέλος της Κατοχής και το ζήτημα της εξουσίας ετίθετο επί τάπητος.
Το ΚΚΕ δεν πήρε υπόψη του ότι η ιδεολογικοπολιτική διαπάλη διεξάγεται και στο πλαίσιο της συμμαχίας και ότι για την επιτυχή έκβαση της ταξικής πάλης δεν επιτρέπονται επιζήμιοι συμβιβασμοί. Πολύ περισσότερο όταν οι συμβιβασμοί δεν αντιστοιχούν στο συσχετισμό των δυνάμεων που υπάρχει ανάμεσα στους συμμάχους.
Όπως συνεχίζει η διακήρυξη για τα 90 χρόνια του ΚΚΕ:
«Πρώτα απ' όλα, το ΚΚΕ δεν εκτίμησε σωστά τη σύμπλεξη του κοινωνικο - ταξικού περιεχομένου της λαϊκής πάλης με το εθνικο - απελευθερωτικό.
Αυτή η σύμπλεξη, πέρα από τις πολιτικές και πολεμικές συγκρούσεις με τις στρατιωτικές οργανώσεις του "δοσιλογισμού", επιβεβαιώνεται και από τις ένοπλες συγκρούσεις του ΕΛΑΣ με τις αντιχιτλερικές και τις αγγλόφιλες οργανώσεις, όπως ο ΕΔΕΣ.
Στο ίδιο συμπέρασμα οδηγούν και οι συνεχείς προστριβές του ΕΛΑΣ με τους Εγγλέζους, η αμείωτη ιδεολογική και πολιτική πάλη των αστικών ελληνικών κυβερνήσεων της Μέσης Ανατολής κατά της ΠΕΕΑ και του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, η συχνή συνεργασία αστικών οργανώσεων με τους κατακτητές, για την αντιμετώπιση της «ερυθράς απειλής», καθώς και η αιματηρή καταστολή, από τους Εγγλέζους και την ελληνική κυβέρνηση στο Κάιρο, της ηρωικής «Αντιφασιστικής Στρατιωτικής Οργάνωσης» (ΑΣΟ) τον Απρίλη του 1944."
Δύο χρόνια αργότερα, το 1946, το κλίμα ήταν πολύ διαφορετικό και επιβεβαιώνει τα παραπάνω.
«Ο λαός δε γιορτάζει» έγραφε το πρωτοσέλιδο του Ριζοσπάστη. «Η Αθήνα δε γιορτάζει. Γιατί ο τρόμος και πάλι πλανιέται απαίσιος, γιατί και πάλι στήνονται στον τοίχο οι αγωνιστές, γιατί ξανά τα Τάγματα Ασφαλείας οπλίζονται. Γιατί και σήμερα ξένος στρατός φρουρεί την ησυχία…Όχι, φέτος η Αθήνα δεν πανηγυρίζει. Ο λαός νοιώθει πως είναι και πάλι σκλαβωμένος. Ξέρει πως θα χρειαστεί ξανά να κατακτήσει την λευτεριά του. Και θα γιορτάσει όταν είναι λεύτερος!» (Ριζοσπάστης, 13/10/1946)
Πλούσια διδάγματα
Η ίδρυση του ΕΑΜ και η απελευθέρωση της Αθήνας περικλείουν πλούσιες εμπειρίες και διδάγματα.
Oι επικλήσεις στην «εθνική ενότητα» και «ομοψυχία» που δήθεν υπήρχε τότε και πρέπει να υπάρχει και σήμερα, για τα οποία γίνεται πολύς λόγος στις επετειακές ομιλίες των εκπροσώπων της άρχουσας τάξης.
Όπως σήμερα όμως, έτσι και τότε, δεν ήταν «όλοι οι Έλληνες μαζί».
Από τη μια, υπήρχαν εκείνοι που πολέμησαν τον φασίστα κατακτητή δίνοντας ακόμα και την ίδια τους τη ζωή, μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και του κύριου αιμοδότη του εθνικοαπελευθερωτικού αντιφασιστικού αγώνα, του ΚΚΕ. Από την άλλη, υπήρχαν αυτοί που είτε συνεργάστηκαν ανοιχτά με τον κατακτητή (δωσίλογοι, ταγματασφαλίτες, κοκ.), χτίζοντας μάλιστα και αμύθητες περιουσίες πάνω στην πείνα και τη ζωή του λαού (μαυραγορίτες, εργολάβοι, κλπ.), είτε έμειναν αμέτοχοι στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα αναμένοντας από το εσωτερικό ή το εξωτερικό τις εξελίξεις, ραδιουργώντας και συγκεντρώνοντας δυνάμεις για την «επόμενη μέρα».
Η ταύτιση φασισμού και κομμουνισμού, αυτών δηλαδή που σκλάβωσαν την χώρα μας και εκείνων που έδωσαν τη ζωή τους για να την ελευθερώσουν, η εξίσωση του θύτη με το θύμα. Και αυτό δεν αφορά βεβαίως μόνο την Ελλάδα.
Πρόκειται για μια απαράδεκτη και καθ’ όλα σκόπιμη διαστρέβλωση της ιστορικής πραγματικότητας, που στόχο έχει τόσο τις συνειδήσεις των ανθρώπων στο χθες και το σήμερα γύρω από το ρόλο και την προοπτική του σοσιαλισμού, όσο και να εξαγνίσει το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα που είναι το ίδιο και το αυτό που γεννά το φασισμό.
Η αλήθεια όμως δεν σπιλώνεται ούτε κρύβεται με το μαύρο μελάνι της αστικής-φασιστικής προπαγάνδας:
Και η αλήθεια είναι ότι ο φασισμός τσακίστηκε στα πεδία των μαχών του Στάλινγκραντ, στα τείχη του πολιορκημένου Λένινγκραντ, έως τα βουνά της Ρούμελης και τις εργατογειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά.
