Έχω την εντύπωση ότι μέσα σε αυτή την αίθουσα, κατά την συζήτηση αυτού του νομοσχεδίου, παρατηρείται μια έντονη αμηχανία, μια μεγάλη δυσκολία. Σε μεγάλο βαθμό έχει την εξήγησή του. Και δεν αναφέρομαι φυσικά σε λογικούς, φυσιολογικούς, προβληματισμούς, διαφορετικές επιμέρους προσεγγίσεις που υπάρχουν ή δημιουργούνται σε ανθρώπους που ενδιαφέρονται ειλικρινά να επιλυθούν όσο καλύτερα γίνεται υπαρκτά προβλήματα μέσα στην κοινωνία.
Ενώ, δεν μπορώ παρά να επισημάνω προς την κυβέρνηση ότι για ένα τόσο μεγάλο θέμα δεν υπήρξε ο κατάλληλος χρόνος για την ανάπτυξη πραγματικής επιστημονικής, ουσιαστικής, αναλυτικής συζήτησης και προβληματισμού.
Και εξηγούμαι γιατί τα λέω αυτά. Αρχικά υπάρχει η γνωστή στάση της κυβέρνησης απέναντι σε τμήμα βουλευτών της ΝΔ και προφανώς απέναντι σε τμήμα ψηφοφόρων της, επειδή έρχεται σε αντίφαση με απόψεις από τις οποίες είχε ψαρέψει εκλογικά στο παρελθόν. Γι’ αυτό προσπαθεί να πείσει ότι το νομοσχέδιο δεν φέρνει ουσιαστικά τίποτε καινούργιο, απλά ρυθμίζει κάτι το οποίο υπάρχει ήδη στην κοινωνία. Θα επανέλθω σε αυτό στην συνέχεια.
Έχετε, όμως, δυσκολία, αμηχανία και τα κόμματα του επονομαζόμενου «προοδευτικού» χώρου, να εξηγήσετε στους ψηφοφόρους σας, στον κόσμο που μας ακούει, πιθανά και στους ίδιους τους εαυτούς σας, ορισμένοι - δεν το αποκλείω - το εξής: Πώς είναι δυνατόν ένα τέτοιο νομοσχέδιο, που εσείς έχετε αναγάγει σε ορόσημο και μια από τις διαχωριστικές γραμμές της προοδευτικότητας και της συντήρησης, να το φέρνει μια κυβέρνηση, της ΝΔ, με την οποία λέτε ότι σας χωρίζει άβυσσος.
Θα μπορούσαμε και εμείς από την δική μας την σκοπιά να θέσουμε το ερώτημα ως εξής: Είναι δυνατόν να είναι τόσο προοδευτικό, όσο λέτε όλοι σας, τόσο υπέρ των λαϊκών δικαιωμάτων, ένα νομοσχέδιο μιας κυβέρνησης, η οποία, ταυτόχρονα, τώρα που μιλάμε, εξαπολύει μια τόσο σφοδρή επίθεση στο δικαίωμα στη δημόσια και δωρεάν τριτοβάθμια εκπαίδευση, ιδρύοντας ιδιωτικά πανεπιστήμια – επιχειρήσεις; Με τους φοιτητές και τους εκπαιδευτικούς να βρίσκονται πάλι σήμερα στους δρόμους; Στο δικαίωμα στην δημόσια και δωρεάν υγεία, εγκαινιάζοντας επί πληρωμή χειρουργεία στα δημόσια νοσοκομεία; Στο δικαίωμα των αγροτών στην επιβίωση και όλου του υπόλοιπου λαού στην διατροφή με φθηνά και ποιοτικά προϊόντα; Μια κυβέρνηση που έχει καταργήσει μέχρι και το δικαίωμα στο 8ωρο με τους νόμους Χατζηδάκη και Γεωργιάδη;
Θα αναρωτηθεί κανείς ίσως: Τι έπαθε η ΝΔ; Κρίση ταυτότητας; Τη μια μέρα νομοθετούν κατά των λαϊκών δικαιωμάτων και την επομένη υπέρ τους; Έχουμε ακούσει αρκετά στην προσπάθεια να το εξηγήσει αυτό. Μια άποψη, που ταυτίζεται ουσιαστικά με αυτό που λέει η ΝΔ, είναι απλά ότι έρχεται να νομοθετήσει κάτι που έχει ήδη λυθεί κοινωνικά κι έτσι δεν έχει άλλη επιλογή από το να το κάνει. Δεν είναι όμως, τόσο απλά τα πράγματα…
Το νομοσχέδιο δεν έρχεται να ρυθμίσει νομικά την συμβίωση δύο ενήλικων ανθρώπων που έχουν ομόφυλο σεξουαλικό προσανατολισμό. Εκεί φυσικά θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι ατομικό τους δικαίωμα και δεν πέφτει λόγος σε κανέναν.
Εδώ, όμως, μιλάμε για την σχέση των ενήλικων με τα παιδιά. Και από την στιγμή που μιλάμε για τα παιδιά, μιλάμε εξ ορισμού για ζήτημα που αφορά την κοινωνία, ζήτημα που υπερβαίνει την ατομική επιθυμία των ενηλίκων. Το ΚΚΕ τοποθετείται εδώ με κύριο κριτήριο το συμφέρον των παιδιών.
Το νομοσχέδιο δεν είναι ούτε ουδέτερο, ούτε ασήμαντο. Δεν έρχεται απλώς να επιλύσει προβλήματα που αφορούν την σχέση των παιδιών, που ήδη υπάρχουν με τον σύντροφο ή την σύντροφο του βιολογικού ή θετού γονέα. Προβλήματα που, άλλωστε, σε μεγάλο βαθμό μπορούν να λυθούν με το υπάρχον νομικό πλαίσιο και θα μπορούσαμε γι αυτό να δούμε και βελτιώσεις. Αντίθετα, φέρνει, όπως έχουμε εξηγήσει, ουσιαστικές αλλαγές στην τεκνοποίηση και την τεκνοθεσία, στην κατεύθυνση ακόμα πιο γενικευμένης εμπορευματοποίησης, αλλά και στην νομική κατοχύρωση της γονικής μέριμνας. Αλλαγές, που μάλιστα δεν θα επηρεάσουν μόνο τους άμεσα ενδιαφερόμενους. Επομένως, αυτή η άποψη δεν ισχύει.
Μια άλλη άποψη είναι ότι η κυβέρνηση φέρνει το νομοσχέδιο, γιατί πιέστηκε από ορισμένες διεκδικήσεις και υποχώρησε αναγκαστικά. Αναρωτιόμαστε εάν αυτές οι διεκδικήσεις ήταν πιο δυναμικές από τους αγώνες των αγροτών ή των φοιτητών, τα αιτήματα των οποίων η κυβέρνηση αρνείται μέχρι σήμερα να ικανοποιήσει, αν και εμείς πιστεύουμε ότι τελικά θα ηττηθεί.
Αφήστε που στο ζήτημα της τεκνοθεσίας από ομόφυλα ζευγάρια, η κυβέρνηση έρχεται σε σύγκρουση και με την πλειοψηφία της κοινής γνώμης, όπως καταγράφεται σε όλες ανεξαίρετα τις μετρήσεις. Φαίνεται, λοιπόν, ότι δεν πιέστηκε να το προχωρήσει, τουλάχιστον από τον ελληνικό λαό, δεν ξέρουμε αν πιέστηκε από αλλού, αλλά είναι δική της απόφαση να το κάνει.
Μια τρίτη άποψη, λέει, ότι είναι ένας υπερώριμος αστικός εκσυγχρονισμός στο οικογενειακό δίκαιο. Αλήθεια; Για πείτε μας: Ο διαχωρισμός του κράτους από την Εκκλησία, που σε άλλες χώρες έχει γίνει από την εποχή ακόμα των αστικών επαναστάσεων, δεν είναι ώριμος; Γιατί δεν τον πραγματοποιεί και αυτόν η κυβέρνηση της ΝΔ; Και για να έχουμε το καλό ερώτημα, γιατί τον απορρίψατε όλοι σας, ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ, η σημερινή “Νέα Αριστέρα”, που τότε ήσασταν υπουργοί και στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, όταν το πρότεινε το ΚΚΕ, κατά την τελευταία Συνταγματική Αναθεώρηση;
Τέλος, ακούσαμε από το ΠΑΣΟΚ ότι πρόκειται για την γνωστή από τους επιχειρηματικούς ομίλους τακτική του «pinkwashing». Ότι, δηλαδή, η κυβέρνηση προσπαθεί με αυτό το νομοσχέδιο, να ξεπλύνει τα υπόλοιπα έργα της, υιοθετώντας μια ατζέντα που της προσδίδει μια «προοδευτική αύρα»… Εδώ δεν θα διαφωνήσουμε. Μόνο που, συνένοχοι σε αυτό το pinkwashing του κ. Μητσοτάκη, είστε όλοι σας, αφού εδώ και σχεδόν δύο μήνες, λιβανίζετε το νομοσχέδιο αυτό και κατ’ επέκταση την κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό που το φέρνει, τους φτιάχνετε συστηματικά το προφίλ υπερασπιστή των δικαιωμάτων. Άδικα κουράζεστε…
Κυρίες και κύριοι,
Είναι αλήθεια ότι άτομα με ομοφυλόφιλο σεξουαλικό προσανατολισμό, επίσης τρανς, intersex, έχουν βιώσει στο οικογενειακό, σχολικό, εργασιακό, γενικότερο κοινωνικό περιβάλλον τους, απαράδεκτη συμπεριφορά ταπείνωσης, απομόνωσης, βίας, που φθάνουν ακόμα και σε εγκληματικές πράξεις ή ωθούν έναν νέο άνθρωπο σε αδιέξοδα, στον αυτοτραυματισμό, στην αυτοκτονία.
Όχι μόνο έχουμε καταδικάσει τέτοιες συμπεριφορές και πράξεις, αλλά πήραμε και συγκεκριμένες πρωτοβουλίες. Έχουμε καταθέσει συγκεκριμένες προτάσεις στη Βουλή, όπως η αυστηροποίηση των ποινών για τους δράστες σεξιστικών, ομοφοβικών επιθέσεων. Επίσης, αντίστοιχες προτάσεις για την προστασία κάθε ανθρώπου από απαράδεκτες διακρίσεις, με κριτήριο τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή την ταυτότητα φύλου, καταθέσαμε και στο πλαίσιο της Συνταγματικής Αναθεώρησης. Συνεχίζουμε να διεκδικούμε την υλοποίησή τους. Όμως δεν μένουμε μόνο εκεί. Η πραγματική ασπίδα προστασίας για κάθε άνθρωπο, που υφίσταται την πολύμορφη βία και τις διακρίσεις, χτίζεται καθημερινά και σε όλες τις εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής. Γι’ αυτό το ΚΚΕ και η ΚΝΕ παίρνουν πρωτοβουλίες σε κάθε χώρο δουλειάς, σχολή, σχολείο, γειτονιά, στους φοιτητικούς συλλόγους, στα εργατικά σωματεία, καταγγέλλοντας συνεχώς τέτοια απαράδεκτα περιστατικά. Συμμετέχουν σε δράσεις καταδίκης τους, όπως στις κινητοποιήσεις στη δίκη των δραστών της δολοφονικής επίθεσης κατά του Ζακ Κωστόπουλου.
Αναγνωρίζουμε την ανάγκη να καλλιεργηθεί ο σεβασμός, η αλληλεγγύη, η συλλογικότητα, ανεξάρτητα από φύλο, θρησκεία, εθνική ή εθνοτική καταγωγή, σεξουαλικό προσανατολισμό, άλλα προσωπικά γνωρίσματα. Για αυτό προτείνουμε να υπάρξουν αντίστοιχα προγράμματα σε σχολεία, σε σχολές, άλλους χώρους νεολαίας, κρατικές κοινωνικές υπηρεσίες, στελεχωμένες με το αναγκαίο μόνιμο επιστημονικό προσωπικό.
Ταυτόχρονα, το ΚΚΕ δίνει όλες του τις δυνάμεις, ώστε κανένας να μην αποκλείεται από τα σύγχρονα κοινωνικά δικαιώματα στη μόρφωση, στην υγεία, τη σταθερή δουλειά, προστατευμένη από συλλογικές συμβάσεις εργασίας, με πλήρη εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα, με γενική μείωση του εργάσιμου χρόνου για να υπάρχει δημιουργικός ελεύθερος χρόνος. Αυτή είναι η βάση για να ανθίσουν και τα ατομικά δικαιώματα.
Αυτά τα ζητήματα γίνονται αντικείμενο διεκδίκησης από τις δυνάμεις του ΚΚΕ μέσα και έξω από τη βουλή, κυρίως μέσα στους εργατικούς λαϊκούς αγώνες. Αυτός ο αγώνας είναι ο πραγματικός “κυματοθραύστης” κάθε απαράδεκτης συμπεριφοράς και βίας σε ατομικό επίπεδο, κόντρα στις σάπιες αξίες του ατομισμού, του ανταγωνισμού, του εγωιστικού τρόπου ζωής, της ατομικής αλαζονείας που καλλιεργεί το σάπιο σύστημα της εκμετάλλευσης, της καταπίεσης, των κοινωνικών διακρίσεων.
Το εχθρικό κράτος του κεφαλαίου, αποθεώνοντας την “ατομικότητα”, τον ατομισμό και την “ατομική ευθύνη”, αφήνει απροστάτευτη τη νεολαία, το λαό, εύκολη λεία εκμετάλλευσης για να εξυπηρετήσει την κερδοφορία των μονοπωλιακών ομίλων. Αυτή η βαρβαρότητα οδήγησε και στο προδιαγεγραμμένο έγκλημα στα Τέμπη. Για όσα μας πονούν και μας συγκλονίζουν υπάρχουν βαθύτερες αιτίες. Είναι αποτελέσματα νόμων και ευρωπαϊκών οδηγιών που υιοθέτησαν και ψήφισαν όσοι κυβέρνησαν και κυβερνούν τη χώρα, λογαριάζοντας τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες ως “κόστος”, που πρέπει να περιορίζεται γιατί μειώνει την ανταγωνιστικότητα του εγχώριου και ευρωενωσιακού κεφαλαίου, την κερδοφορία του και τις λεγόμενες αντοχές της καπιταλιστικής οικονομίας. Σε αυτό το ματωμένο δρόμο της καπιταλιστικής ανάπτυξης δεν μπορεί να ανθίσει κανένα ατομικό δικαίωμα στις διαπροσωπικές σχέσεις, στη συμβίωση.
Όσο για τα περί ομοφοβίας του ΚΚΕ είναι χαρακτηριστικό ότι καλλιεργούνται από πολιτικές δυνάμεις βαθιά συστημικές κι εχθρικές απέναντί μας - ορισμένες εμφανίζονται μάλιστα με “αριστερό” προσωπείο - κάνοντας μάλιστα συστηματική διαστρέβλωση των θέσεών μας. Έτσι πολλοί νέοι και νέες, και ειδικότερα ΛΟΑΤΚΙ άτομα, δεν γνωρίζουν “από πρώτο χέρι” τις πραγματικές θέσεις και τις πρωτοβουλίες μας. Για παράδειγμα, το ΚΚΕ υποστηρίζει, ότι κάθε άνθρωπος, άνδρας ή γυναίκα και ανεξάρτητα από τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή και την “ταυτότητα φύλου” πρέπει να έχει όλες τις προϋποθέσεις εργασίας, ατομικής ασφάλισης. Δεν συνδέουμε αυτή τη δυνατότητα και τη νομική κατοχύρωσή της με τον θεσμό του γάμου ή ακόμα και με το Σύμφωνο Συμβίωσης, όπως κάνει μερίδα της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ, ο ΣΥΡΙΖΑ, η “Νέα Αριστερά” κά. Υπάρχει πολύ μεγάλη υποκρισία στο Σύμφωνο Συμβίωσης αλλά και στις άλλες μορφές γάμου, πολιτικό, θρησκευτικό, τόσο για τα ετερόφυλα, όσο και για τα ομόφυλα ζευγάρια, που ουσιαστικά με την σημερινή τους μορφή αναπαράγουν δεσμεύσεις και καταναγκασμούς που καμιά σχέση δεν έχουν με την ελεύθερη συμβίωση και τις σχέσεις των ανθρώπων.
Σχετικά με την συμβίωση ενός ομόφυλου ζευγαριού, το ΚΚΕ υποστηρίζει οποιαδήποτε πρόταση εξασφαλίζει την ισότιμη πραγματικά ελεύθερη συμβίωση και όχι μία ή άλλη μορφή γάμου ως “οικονομική σχέση” ή ως θεσμό που διαμορφώνει κοινή γονική μέριμνα. Είναι δικαίωμα κάθε ανθρώπου να είναι ελεύθερος να επιλέγει σύντροφο, απαλλαγμένος από κάθε οικονομικό και κοινωνικό καταναγκασμό και για όσο διαρκεί αυτή η επιλογή.
Η θέση του ΚΚΕ είναι στην αντίπερα όχθη από τη λογική των αστικών κομμάτων και άλλων πολιτικών δυνάμεων που επιδιώκουν να ενισχύσουν την οικονομική, κοινωνική εξάρτηση ενός ανθρώπου από έναν άλλον στο πλαίσιο ενός θεσμού, όπως του γάμου. Το ΚΚΕ δεν συμβιβάζεται με το να υποκαθιστά ένα νομικό συμβόλαιο ή μια υπογραφή ενός δημάρχου, την έλλειψη καθολικών κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως στην κοινωνική ασφάλιση, στην προστασία και φροντίδα ηλικιωμένων, ΑμεΑ κλπ.
Αυτό δεν αναιρεί ότι υπάρχουν συναισθήματα μεταξύ δύο ανθρώπων που επιθυμούν να παντρευτούν. Όμως, αντικειμενικά αυτή η επιλογή δεν γίνεται ελεύθερα, με μοναδικό κριτήριο τον αμοιβαίο έρωτα, την αγάπη, το σεβασμό και αυτό ανεξάρτητα από το σεξουαλικό προσανατολισμό. Ο αστικός γάμος είναι ένας ξεπερασμένος θεσμός, όπως επιβεβαιώνει η τάση μείωσης των θεσμοθετημένων μορφών συμβίωσης (πολιτικοί, θρησκευτικοί γάμοι, Σύμφωνα Συμβίωσης), που μειώθηκαν στην Ελλάδα κατά 31,85% την περίοδο 2009-2020, όπως και η τάση αύξησης των διαζυγίων.
Και είναι σαθρά τα επιχειρήματα που λένε, γιατί να είναι παντρεμένος ο ένας ή η άλλη, με γάμο στο δημαρχείο ή στην εκκλησία και τα ομόφυλα όχι, παρά μόνο με σύμφωνο συμβίωσης. Όταν νομοθετείται κάτι και ανάλογα την ιστορική περίοδο που γίνεται και ισχύει αυτό, ο καθένας και η καθεμιά μπορεί να επιλέγει τον τρόπο συμβίωσής του κι ούτε πρόκειται να τον εμποδίσει κανένας. Το ζήτημα, όμως, που τοποθετούμαστε με υπευθυνότητα δεν είναι αυτό, τι θα γίνει μετά από την ψήφιση ενός νόμου και πώς θα το διαχειριστεί ο καθένας και η καθεμιά. Εδώ βάζουμε κάτω τις επιστημονικές και πολιτικές απόψεις, την θέση με βάση τα συμφέροντα των παιδιών και των ανθρώπων αυτής της κοινωνίας. Και ο καθένας τοποθετείται υπεύθυνα απέναντι σε όλα αυτά και στο σύνολο των ζητημάτων, παίρνοντας σοβαρά υπόψη όλες τις παραμέτρους και όχι τον μικρόκοσμό του.
Αν ήθελαν να δώσουν διέξοδο στις αγωνίες των νέων θα υιοθετούσαν τις προτάσεις του ΚΚΕ, ώστε να ρυθμίζονται μια σειρά ζητήματα της συμβίωσης ομόφυλων ανδρών, γυναικών, όπως τα κληρονομικά, η ενημέρωση σε σχέση με ιατρικά ζητήματα και άλλα, με απλές συμβολαιογραφικές πράξεις. Επίσης, εάν ήθελαν, θα υιοθετούσαν τις προτάσεις μας για επίδομα στέγασης, για μείωση επιτοκίων σε στεγαστικά δάνεια για κάθε νέο άνθρωπο που προσπαθεί να φύγει από το πατρικό σπίτι, ανεξάρτητα αν είναι σε γάμο, συμβίωση ή όχι.
Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι θεσμοθετεί το δικαίωμα των ομόφυλων ζευγαριών στην κοινή τεκνοθεσία, αποκρύπτοντας το αντιδραστικό πλαίσιο που έχουν διαμορφώσει όλες οι κυβερνήσεις στα ζητήματα παιδικής προστασίας, με την ιδιωτικοποίηση των υιοθεσιών και την εμπορευματοποίηση της αναδοχής. Η θέση του ΚΚΕ είναι ότι η στήριξη των απροστάτευτων παιδιών πρέπει να αποτελεί αποκλειστική ευθύνη του κράτους, με την ανάπτυξη και στελέχωση των απαραίτητων υποδομών και υπηρεσιών, χωρίς να μετριέται η παιδική – εφηβική ζωή ως “κόστος”. Επίσης, είναι απαραίτητη η επιστημονική, κοινωνική ευθύνη για την καταλληλότητα της αναδοχής και της τεκνοθεσίας, από διεπιστημονικά στελεχωμένη κρατική δομή, και όχι αυτό να γίνεται με στενά οικονομικά κριτήρια. Είναι αναγκαία η ταυτόχρονη ύπαρξη σύγχρονων δημόσιων δομών παιδικής προστασίας, μέχρι την ένταξη του παιδιού σε ποιοτικό και ασφαλές οικογενειακό περιβάλλον.
Η διεπιστημονική στήριξη των απροστάτευτων παιδιών είναι προϋπόθεση ώστε να μπορέσουν να επουλώσουν τις τραυματικές τους εμπειρίες. Δεν μπορεί να αφήνεται στην τύχη της ατομικής επιλογής, συνείδησης και στάσης των ανάδοχων ή θετών γονέων. Τόσα έχουν δει τα μάτια μας ακόμα και από φυσικούς γονείς. Όπως καταλαβαίνετε, η άποψή μας δεν έχει να κάνει καθόλου με ομοφοβία και τρανσφοβία.
Η στήριξη των απροστάτευτων παιδιών είναι πολύ ευαίσθητος τομέας και δεν μπορεί να αφήνεται στα χέρια των κάθε είδους ιδιωτών, ΜΚΟ, διαφόρων ιδρυμάτων δήθεν «φιλάνθρωπων», με τα γνωστά σε όλους μας τραγικά αποτελέσματα που έχουν δει και το φως της δημοσιότητας.
Μιλάτε, κύριοι και κυρίες της κυβέρνησης, μαζί με το ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ για «ίση μεταχείριση», όταν στερείτε κάθε κοινωνική στήριξη προστασίας σε trans, intersex άτομα.
Ακόμα, αυτή την περίοδο, επιβεβαιώνεται η κριτική που άσκησε το ΚΚΕ στο νόμο για τη νομική αναγνώριση της αλλαγής της ταυτότητας φύλου στα νομικά έγγραφα ενός ατόμου. Ποια ήταν η τοποθέτηση του ΚΚΕ;
Το ΚΚΕ υποστήριξε το δικαίωμα ενός ατόμου στην αλλαγή του αναγραφόμενου φύλου του στα νομικά του έγγραφα, στην περίπτωση που βιώνει έντονη εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στα βιολογικά χαρακτηριστικά του φύλου του και στο φύλο που νιώθει ότι ανήκει, υπό την προϋπόθεση της επιστημονικής κοινωνικής στήριξής του από δωρεάν παρεχόμενες κρατικές υπηρεσίες. Μόνο έτσι μπορεί να αντιμετωπίσει αυτή την ασυμβατότητα προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση, χωρίς να είναι απαραίτητη και η ιατρική επέμβαση.
Ποια ήταν η στάση της τότε κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ; Αρνήθηκε την ολόπλευρη στήριξη των τρανς ανθρώπων από το κράτος στο όνομα μάλιστα της “ατομικής ελευθερίας”. Πάνω σε αυτή την αντιδραστική λογική τα τρανς άτομα στερούνται δωρεάν συμβουλευτικής στήριξης από εξειδικευμένες δομές. Ταυτόχρονα, έδωσε άλλοθι στη σημερινή κυβέρνηση της ΝΔ για να κόψει την ασφαλιστική κάλυψη εξειδικευμένων ορμονοθεραπειών σε τρανς άτομα. Με την ίδια λογική η κυβέρνηση της ΝΔ απέρριψε τις προτάσεις του ΚΚΕ για τα intersex άτομα.
Υποστηρίξαμε την ανάγκη για εξειδικευμένες, δημόσιες και δωρεάν υπηρεσίες και υποδομές, με αντίστοιχη επιστημονική κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα. Καταθέσαμε συγκεκριμένες προτάσεις για διεπιστημονική συνεργασία παιδιάτρων, ενδοκρινολόγων, ουρολόγων, χειρουργών, γενικών παθολόγων, παιδοψυχιάτρων, ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών με αντίστοιχη ειδίκευση. Έτσι μπορεί να στηριχτεί με ουσιαστικό τρόπο κάθε intersex παιδί, αλλά και η οικογένειά του.
Η λογική του ΚΚΕ έρχεται σε σύγκρουση με την πολιτική όλων των αστικών κυβερνήσεων που λογαριάζουν ως “κόστος” για το κράτος τις απαραίτητες δημόσιες και δωρεάν δομές και υπηρεσίες. Αντίθετα, και σε αυτόν τον ευαίσθητο τομέα, το αστικό κράτος ανοίγει διάπλατα το δρόμο της εμπορευματοποίησης της υγείας, για να κάνουν business τα αντίστοιχα ιδιωτικά μεγαθήρια στον τομέα της Υγείας με την αγωνία και τις ανάγκες αυτών των νέων ανθρώπων, των παιδιών.
Πολλή κουβέντα γίνεται για την ονομαζόμενη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα και άλλα σχετικά. Το ΚΚΕ δεν απομονώνει τους ανθρώπους σε ξεχωριστές “κοινότητες”. Παλεύει για όλες εκείνες τις προϋποθέσεις που μπορούν πραγματικά να χτίσουν δίχτυ προστασίας ομοφυλοφίλων, ιντερσεξ ή τρανς ατόμων. Όμως δεν συμφωνούμε με μια ορισμένη κατεύθυνση - που αναπαράγεται ακόμα και μέσω της εκπαίδευσης, της τέχνης, των ΜΜΕ και των ΜΚΔ - η οποία επιχειρεί στο όνομα της υπεράσπισης αυτών των ατομικών δικαιωμάτων να προωθήσει ανορθολογικές θεωρίες άρνησης του βιολογικού φύλου, να διαμορφώσει τελικά νέες μορφές αποξένωσης των ατόμων λόγω του σεξουαλικού τους προσανατολισμού ή άλλων προσωπικών τους γνωρισμάτων.
Το ΚΚΕ καταδικάζει όλη την υποκρισία που κρύβεται πίσω από τις θέσεις των κομμάτων που επιδιώκουν να προσδώσουν «προοδευτικό μανδύα» σε αυτές τις θεωρίες και αποσιωπούν τις οικονομικές - πολιτικές συνθήκες που απαιτούνται για να πραγματοποιηθεί οποιαδήποτε πραγματικά ελεύθερη ατομική επιλογή. Πολύ περισσότερο όταν φέρνει σε αντιπαράθεση τα ατομικά με τα κοινωνικά δικαιώματα. Για αυτό προωθούν τον άκρατο υποκειμενισμό στον προσδιορισμό της κοινωνικής θέσης του ατόμου, τον “αυτοπροσδιορισμό”, απομονωμένα από οποιαδήποτε αντικειμενική κοινωνική, ταξική αναφορά.
Βέβαια, η βιτρίνα της “προοδευτικότητας” τέτοιων πολιτικών πρακτικών “ραγίζει” σε μια σειρά κράτη, όπως στη Μάλτα, στην Αργεντινή, στα οποία έχει κατοχυρωθεί ο λεγόμενος αυτοπροσδιορισμός του φύλου, αλλά ισχύουν αυστηροί περιορισμοί π.χ. στη δυνατότητα μιας γυναίκας να προχωρήσει σε άμβλωση.
Πραγματική πρόοδος είναι η πλήρης απελευθέρωση της συμβίωσης από κάθε οικονομικό και κοινωνικό καταναγκασμό και όχι η επέκτασή της και σε ομόφυλα ζευγάρια. Γι’ αυτό υποστηρίζουμε τη νομική κατοχύρωση των υποχρεώσεων των γονιών προς τα παιδιά, ανεξάρτητα από την έκβαση της μεταξύ τους σχέσης. Βέβαια, σε συνδυασμό με διευρυμένες δωρεάν κι αναβαθμισμένες κρατικές κοινωνικές υπηρεσίες για την προστασία των παιδιών, επομένως και για την κοινωνική στήριξη της μητρότητας / πατρότητας.
Ταυτόχρονα, ως Κόμμα παρακολουθούμε τις εξελίξεις στις σχέσεις συμβίωσης, που δεν στηρίζονται στα παλιά πρότυπα του οικογενειακού θεσμού. Μια πλευρά τους είναι και το γεγονός ότι διαμορφώνονται σχέσεις του παιδιού με ανθρώπους που δεν ασκούν την γονική μέριμνα. Για παράδειγμα υπάρχουν οι μονογονεϊκές οικογένειες, τα διαζευγμένα ζευγάρια με παιδιά που στη συνέχεια κάνουν δεύτερο γάμο οι γονείς, τα μεμονωμένα άτομα με θετά ή ανάδοχα τέκνα, τα ομόφυλα ζευγάρια, που ένα από τα δύο μέρη μπορεί να είναι φυσικός ή θετός γονέας. Αυτά τα ζητήματα δεν τα επιλύει το νομοσχέδιο της ΝΔ, ούτε ανοίγει δρόμο επίλυσής τους. Αντίθετα τα μπερδεύει ακόμα περισσότερο και τα συνδέει άμεσα και καθοριστικά με την εμπορευματοποίηση της ίδιας της γονεϊκής σχέσης, σε βάρος των δικαιωμάτων του παιδιού.
Επίσης, προβάλλεται έντονα το αίτημα για θεσμοθέτηση γονεϊκής σχέσης μεταξύ του παιδιού του ενός ομόφυλου γονέα και του συντρόφου του, που έχουν σύμφωνο συμβίωσης και το μεγαλώνουν μαζί. Επισημαίνεται μάλιστα, ότι ο άλλος σύντροφος είναι σαν να μην υπάρχει απέναντι στην διοίκηση και αν αποβιώσει εκείνος που είναι γονέας, το παιδί μπορεί να καταλήξει σε κάποιο μακρινό συγγενή ή σε ίδρυμα και να μην εξακολουθήσει να το μεγαλώνει ο άλλος με τον οποίο έως τότε ζούσε μαζί.
Όμως, η απουσία γονεϊκής σχέσης με τον ένα γονέα στα παιδιά δεν αποτελεί ειδική περίπτωση για τα ομόφυλα ζευγάρια. Το ίδιο ισχύει και για τα ετερόφυλα ζευγάρια. Ας πάρουμε ένα παράδειγμα: Ένας πατέρας π.χ διαζευγμένος έχει την επιμέλεια του παιδιού του και μια μητέρα διαζευγμένη έχει επίσης την επιμέλεια του παιδιού της, και εάν αυτοί οι δύο γονείς τελέσουν γάμο, το παιδί του καθενός δεν θα έχει κανένα νομικό δεσμό με τον άλλο σύζυγο, ούτε τα δυο παιδιά θα έχουν νομικό δεσμό μεταξύ τους. Όμως για τέτοιες σχέσεις δεν έχει τεθεί ζήτημα θέσπισης γονεϊκής σχέσης με τον ή την σύζυγο που αποκτούν στην συνέχεια.
Ως προς την ανησυχία για το τι θα συμβεί, αν αποβιώσει ο σύντροφος που είναι γονέας υπάρχουν λύσεις από το ισχύον δίκαιο, μέσω της επιτροπείας ανηλίκου, και ο επίτροπος που ορίζεται ασκεί ότι περιέχεται στην γονική μέριμνα. Ή έστω, εάν δεν λύνονται έτσι τα ζητήματα ας αναζητηθούν άλλες νομοθετικές ρυθμίσεις.
Κυρίες και κύριοι,
Η ξεκάθαρη τοποθέτηση του Κόμματος για καταψήφιση του νόμου της ΝΔ, δεν έχει σχέση με τον σεξουαλικό προσανατολισμό του καθενός ή της καθεμιάς. Δεν έχει να κάνει επίσης με την στάση μας απέναντι στην ομοφυλοφιλία ή την αμφιφυλοφιλία ως εκφράσεις της σεξουαλικότητας του ατόμου. Επαναλαμβάνω ότι το ΚΚΕ έχει ήδη κάνει προτάσεις που μπορούμε να τις επαναφέρουμε για να καταργηθεί οποιαδήποτε μορφής απομόνωση, καταδικάζοντας κάθε μορφής ρατσισμού απέναντι σε συνανθρώπους μας με άλλο σεξουαλικό προσανατολισμό.
Η καταψήφιση παλιότερα του συμφώνου συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια, δεν αφορούσε την ρύθμιση των μεταξύ τους σχέσεων μέσω αυτού, αλλά αφορούσε στο γεγονός ότι θεωρούσαμε ότι δεν έπρεπε αυτό να αποτελέσει προθάλαμο για τον πολιτικό τους γάμο που έρχεται σήμερα. Κι αυτό γιατί; Όχι πάλι γιατί έχουμε αντίρρηση για την ρύθμιση των μεταξύ τους σχέσεων από τον τοπικό δήμαρχο, που γίνεται με τον πολιτικό γάμο, σε σχέση με τον συμβολαιογράφο που κάνει το σύμφωνο συμβίωσης. Η μοναδική μας αντίρρηση είναι ότι ο πολιτικός γάμος ομόφυλων ζευγαριών αυτομάτως παράγει από κοινού γονική μέριμνα, συνεπώς καταργεί την ενότητα μητρότητας - πατρότητας στην πράξη.
Όσο κι αν χτυπιέται ο κύριος Μητσοτάκης ότι δεν θα υιοθετηθεί το γονέας 1, 2 και βάλε, ότι κάτι τέτοιο δεν θα συμβεί ποτέ, αυτό όμως θα γίνεται αυτόματα. Όπως και όλα όσα ακολουθούν και έχει αποφασίσει η ΕΕ με την σύμφωνη γνώμη των αστικών κομμάτων, όπως το πιστοποιητικό Γονεϊκότητας που φτάνει έως και τους 10 γονείς, γενικευμένη χρησιμοποίηση της παρένθετης μητρότητας και άλλα.
Η πεμπτουσία της τοποθέτησης του Κόμματος είναι τα δικαιώματα των παιδιών, η προστασία των ίδιων των παιδιών. Θεωρούμε ότι η γονεϊκότητα δεν είναι γενικά κι αφηρημένα ατομικό δικαίωμα καθενός και καθεμιάς ή του όποιου ζευγαριού - ομόφυλου ή ετερόφυλου - αλλά κυρίως υποχρέωση απέναντι στο παιδί.
Όταν λέμε, λοιπόν, ότι βάση της θέσης του ΚΚΕ είναι τα δικαιώματα του παιδιού, εννοούμε ακριβώς ότι το παιδί έχει κοινωνική ανάγκη την σχέση μητέρα - πατέρα. Αυτό το δικαίωμα έχει αντικειμενική βάση, αφού προκύπτει από την συμπληρωματική λειτουργία άνδρα - γυναίκας στην διαδικασία τεκνοποίησης. Συνεπώς, οι νόμοι που θεσπίζονται πρέπει να υποβοηθούν αυτό το δικαίωμα και όχι να το ανατρέπουν.
Η κατοχύρωση διπλής γονεϊκότητας στα άτομα ίδιου φύλου οδηγεί σε αποκλεισμό της πατρότητας ή της μητρότητας. Ανοίγει έναν επικίνδυνο δρόμο, αφού ήδη συνοδεύεται από ανορθολογικές και αντιεπιστημονικές απόψεις για ρευστότητα φύλου, για κοινωνική κατασκευή του φύλου κλπ.
Από την στιγμή που αντικειμενικά ένα ομόφυλο ζευγάρι δεν μπορεί να έχει από κοινού συμβολή στην δημιουργία της νέας ζωής, το νομοσχέδιο τροφοδοτεί παραπέρα την εμπορευματοποίηση της τεκνοποίησης - είτε είναι ρητή στο νόμο, είτε αρχικά με παραθυράκια, είτε γίνει στην Ελλάδα, είτε σε άλλη χώρα και έλθει απλά ως αναγνώρισή της μετά στην Ελλάδα - τροφοδοτεί την εμπορική «παρένθετη μητρότητα» για ομόφυλα ζευγάρια ανδρών και το επικερδές εμπόριο εξωσωματικής γονιμοποίησης από τράπεζα σπέρματος για ομόφυλα ζευγάρια γυναικών.
Οπωσδήποτε, δεν μπορεί να διαφεύγει της προσοχής ότι όλα αυτά γενικεύτηκαν στην Μητρόπολη του καπιταλισμού, στις ΗΠΑ, ως νέος βιομηχανικός κλάδος τεχνικών, φαρμάκων κλπ, και ως θεωρίες, αλλά και με την βιομηχανία διάδοσής τους και διαφήμισής τους.
Το ίδιο αφορά και στην τεκνοθεσία, την υιοθεσία, ως κοινή γονεϊκότητα. Με δεδομένο ότι οι αιτήσεις για υιοθεσία από ζευγάρια ή μεμονωμένα άτομα, είναι πολλαπλάσιες των παιδιών που είναι προς υιοθεσία σε δομές παιδικής προστασίας, ανοίγει ο δρόμος ουσιαστικά για εμπορία παιδιών, είτε προσφύγων, είτε και από χώρες που λιμοκτονούν, που δεν υπάρχουν ή δεν εφαρμόζονται μέτρα αντισύλληψης και γενικότερα η ανθρώπινη ζωή, ειδικότερα η βρεφική, παιδική, είναι ευτελισμένη. Συνεπώς, ο πιο σοβαρός λόγος άρνησής μας στην επέκταση του πολιτικού γάμου σε ομόφυλα ζευγάρια, ως πηγή κατοχύρωσης κοινής γονικής μέριμνας, είναι η μεγάλη εμπορευματοποίηση της τεκνοποίησης και της τεκνοθεσίας.
Φυσικά, κι εμείς θεωρούμε ότι το δικαίωμα ενός ενηλίκου να συζήσει με όποιον – όποια επιθυμεί, εφόσον και οι δύο συναινούν σε αυτό, είναι αναφαίρετο δικαίωμα του ατόμου και δεν επιτρέπεται η κοινωνία, το κράτος, να βάζει όρους και περιορισμούς, όπως φύλου, καταγωγής κλπ.
Προφανώς είναι και δικαίωμα της γυναίκας να τεκνοποιήσει και εκτός γάμου, αν το επιθυμεί, με δεδομένο ότι αυτό αφορά την ίδια και το σώμα της και εφόσον φυσικά υπάρχει σύντροφος ως δότης σπέρματος, ο οποίος συναινεί, όχι φυσικά ως εμπορική πράξη.
Η υιοθεσία, η τεκνοθεσία όμως δεν είναι ατομικό δικαίωμα της ίδιας μορφής. Σαφώς και μπορεί να υπάρχει η επιθυμία του ομόφυλου ζευγαριού να προχωρήσει σε τεκνοθεσία, αλλά δεν είναι δυνατόν να στοιχειοθετηθεί δικαίωμα από κοινού, γιατί υπάρχει και η αντίθετη πλευρά, το υπό υιοθεσία παιδί με τα δικαιώματά του. Θεωρώ ότι έχουν δίκαιο οι νομικοί που με επιστημοσύνη ισχυρίζονται ότι σε αυτή την περίπτωση πλέον μιλάμε για δημιουργία νέου ειδικού δικαιώματος εκεί που δεν υπάρχει, και μάλιστα σε βάρος του υπαρκτού δικαιώματος του παιδιού.
Αλλά, και για τα ετερόφυλα ζευγάρια, στα οποία αναγνωρίζεται η υιοθεσία, πάλι θεωρούμε ότι υπερισχύουν τα δικαιώματα του παιδιού και όχι τα δικαιώματα του ετερόφυλου ζεύγους. Από την στιγμή που ένα παιδί χάνει τους γονείς του ή την στήριξή τους, η πιο πρόσφορη λύση είναι να ενταχθεί σε μια οικογένεια αντίστοιχη με αυτήν που προήλθε. Είναι υποχρέωση της πολιτείας να σεβαστεί το δικαίωμα αυτό του παιδιού και να το στηρίξει και με μέτρα που στις συνθήκες του καπιταλισμού δεν παίρνονται φυσικά, λόγω «κόστους»…
Όσον αφορά σε ζητήματα μεταξύ γονικής ευθύνης και καθημερινής φροντίδας που δεν απαιτούν πλήρη γονική μέριμνα, υπάρχουν νομικές ρυθμίσεις (επιμέλειας κλπ) για τα παιδιά ομόφυλων ζευγαριών, χωρίς να θεσμοθετούμε ουσιαστικά τον αποκλεισμό είτε της μητρότητας είτε της πατρότητας.
Έχει σημασία να εντοπίσουμε το εξής: Παρακολουθώντας τον διάλογο που γίνεται, εμφανίζεται ότι, από την στιγμή που οι φυσικοί περιορισμοί μπορούν να ανατραπούν από τις νέες επιστημονικές- τεχνολογικές κατακτήσεις, όλα τα άλλα, επομένως και η συμπληρωματική σχέση πατρότητας- μητρότητας, είναι ζητήματα αποκλειστικά κοινωνικών ρυθμίσεων. Δηλαδή, ότι ο άνθρωπος μπορεί να χρησιμοποιήσει όπως θέλει την τεχνολογία, την επιστήμη, μόνο και μόνο επειδή μπορεί να το κάνει αυτό και από εκεί και πέρα… “γαία πυρί μιχθήτω”!
Επίσης, παρουσιάζεται η άποψη ότι διευθετήσεις και ρυθμίσεις που ισχύουν σε άλλες χώρες είναι εξ ορισμού ορθές και δεν χρήζουν αμφισβήτησης ή διερεύνησης ή ακόμα χειρότερα, παρουσιάζονται και ως τεκμήρια προοδευτικότητας, πολύ περισσότερο όταν προέρχονται από την ΕΕ, που πρέπει κι εμείς εδώ να τους μιμηθούμε και να τους ακολουθήσουμε πιστά…
Είναι γνωστό και έχουμε τοποθετηθεί πολλές φορές για τον αντιλαϊκό χαρακτήρα της ΕΕ, των οδηγιών της και άλλων ρυθμίσεων σε βάρος των λαών, οι οποίες μας πάνε από το κακό στο χειρότερο.
Κυρίες και κύριοι, ολοκληρώνοντας την τοποθέτησή μου, επιγραμματικά έχω να τονίσω τα εξής:
Ο τρόπος που η κυβέρνηση φέρνει για θέσπιση τον πολιτικό γάμο ομοφύλων ζευγαριών δείχνει ξεκάθαρα ότι το συσχετίζει έντονα με την δυνατότητα εκ μέρους τους απόκτησης και κοινής γονικής ευθύνης παιδιών. Εάν αποσυνδεθεί από το ζήτημα των παιδιών, οι σχέσεις του ζευγαριού καλύπτονται πλήρως από το σύμφωνο συμβίωσης, αφού με το νόμο 4356/2015 έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με εκείνα που έχουν οι σύζυγοι με βάση τον Αστικό Κώδικα. Με το ισχύον δίκαιο δεν αναγνωρίζεται από κοινού γονική μέριμνα σε ζευγάρια ομοφύλων, αν και στην πράξη, ως ατομική επιλογή φροντίζουν παιδιά. Ξεκαθαρίζουμε άλλη μια φορά ότι άλλο η συμβίωση και η φροντίδα παιδιών και άλλο η κοινή γονική μέριμνα.
Μέχρι σήμερα δεν έχουμε επαρκείς επιστημονικές μελέτες για το πώς βιώνουν ή αν υπάρχουν συνέπειες από τέτοια συμβίωση. Αυτό άλλωστε μετέφερε και στην επιτροπή της Βουλής η Παιδοψυχιατρική Εταιρία. Να ξεκαθαρίσουμε ότι εμείς δεν θέτουμε θέμα ηθικής υπόστασης των γονέων ανάλογα με τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό. Έως σήμερα, άλλωστε, όλα τα παιδιά που έχουν υποστεί κακοποιητική ή άλλου είδους κακή συμπεριφορά, την έχουν υποστεί από γονείς ετερόφυλους. Ούτε το ζητούμενο είναι μήπως και τα παιδιά των ομόφυλων ζευγαριών γίνουν κι αυτά ομοφυλόφιλοι. Ούτε επαρκεί η σύγκριση με παιδιά μονογονεϊκών οικογενειών.
Μια σοβαρή ιδιαιτερότητα, όμως, των παιδιών ομόφυλων ζευγαριών, που δεν αμφισβητεί κανένας και καμιά, είναι όχι τόσο ότι στερούνται το γονεϊκό πρότυπο του ενός φύλου, αλλά κυρίως ότι βιώνουν διπλά το γονεϊκό πρότυπο του άλλου φύλου.
Με αυτή την έννοια και για όλους αυτούς τους λόγους, που έχουμε εξηγήσει αναλυτικά και με τις τοποθετήσεις των βουλευτών μας,
επί της αρχής και στα περισσότερα κρίσιμα και θεμελιακά
άρθρα θα πούμε
ΟΧΙ στο νομοσχέδιο αυτό της ΝΔ. Θα ψηφίσουμε κατά επί της αρχής.
Σε κάποια άρθρα θα ψηφίσουμε βεβαίως κατά, όσα αφορούν τον πυρήνα του νομοσχεδίου που σας ανέλυσα. Σε κάποια άλλα υπέρ ή παρών, που προωθούν κάποιους εκσυγχρονισμούς και αφορούν σε όλα τα ζευγάρια και ετερόφυλα και ομόφυλα. Επίσης, κάνω γνωστό στο σώμα ότι θα καταθέσουμε πρόταση ονομαστικής ψηφοφορίας και επί της αρχής και κατ’ άρθρο στο παρόν νομοσχέδιο.
Σε κάθε περίπτωση πάντως, το ΚΚΕ δεν δίνει στην κυβέρνηση της ΝΔ το άλλοθι μιας επίπλαστης προοδευτικότητας, που της δίνουν οι υπόλοιπες συνιστώσες της αμαρτωλής σοσιαλδημοκρατίας και των ακολούθων της μέσα σε αυτή την αίθουσα. Κι αν κάποιοι ή κάποιες εδώ μέσα καμώνονται πώς δεν έχουν καταλάβει τι λέμε, τι προτείνουμε τι στόχο και όραμα έχουμε για το αύριο και την κοινωνία την οποία παλεύουμε, θα τους παραθέσουμε τα λόγια του Ένγκελς:
«Αυτό που μπορούμε λοιπόν σήμερα να υποθέσουμε για την ρύθμιση των σεξουαλικών σχέσεων ύστερα από το επικείμενο σάρωμα της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής, έχει κυρίως αρνητικό χαρακτήρα, περιορίζεται συνήθως σε ότι πρόκειται να λείψει. Τι θα προστεθεί όμως;
Αυτό θα κριθεί, όταν αντρωθεί μια νέα γενιά, μια γενιά από άντρες, που ποτέ στην ζωή τους δεν θα έχουν βρεθεί στην ανάγκη να αγοράσουν με λεφτά ή άλλα κοινωνικά μέσα το δόσιμο μιας γυναίκας. Και μια γενιά από γυναίκες, που ποτέ δεν θα έχουν βρεθεί στην ανάγκη να δοθούν σε έναν άντρα, για κανέναν άλλο λόγο, εκτός από την αληθινή αγάπη, ούτε να αρνηθούν το δόσιμο στον αγαπημένο τους από τον φόβο μπρος στις οικονομικές συνέπειες.
Όταν θα υπάρχουν αυτοί οι άνθρωποι, θα γράφουν στα παλιά τους
τα παπούτσια, αυτά που πιστεύουμε σήμερα ότι πρέπει να κάνουν.
Θα φτιάξουν την δική τους ζωή και την δική τους αντίστοιχη κοινή γνώμη για τις πράξεις του καθενός και της καθεμιάς – τελεία και παύλα…».
